του Βαγγελη Κουμαριανου
Το έργο της μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού «ανεβαίνει» τα τελευταία είκοσι χρόνια με την ίδια σκηνοθεσία και φυσικά τις ίδιες ατάκες που μαγνητίζουν το κοινό. Από το 1990 μέχρι και φέτος έχει παιχτεί ήδη έξι φορές. Τα Ταμεία είναι μείον, το σύστημα καταρρέει άμεσα, λεφτά δεν υπάρχουν. Αλλά ευτυχώς έρχονται οι τολμηροί μεταρρυθμιστές για να βγάλουν τα κάστανα από τη φωτιά και να δώσουν πνοή στο σύστημα για άλλα 30 ή 50 χρόνια!
Ο δρόμος για τη διάσωση είναι στρωμένος με «ρεαλισμό» και «υπευθυνότητα»
Από τον Σιούφα ή τον Ρέππα, τον Γιαννίτση ή την Πετραλιά ορίζεται πολύ κοντά ένα έτος καταστροφής. Ο Σπράος το είχε ορίσει στο 2005, ο Λοβέρδος στο 2015. Τελικά, η βιωσιμότητα κάθε μεταρρύθμισης τα τελευταία 20 χρόνια διαδέχοταν η μία την άλλη με ρυθμό 3 ετών και 4 μηνών.
Ο ρεαλισμός, όπως τον αντιλαμβάνονται οι υπουργοί Εργασίας, είναι κατά βάση υπεύθυνος για την κατάντια ενός συστήματος που, όπως όλος ο δημόσιος τομέας, βρίθει πελατειακών ρυθμίσεων. Από υπευθυνότητα αρμοδίων έχουμε χορτάσει, επειδή κάθε φορά αυτή μεταφράζεται σε μετακύλιση του βάρους, ώστε να το πληρώνουν διαρκώς οι νεοεισερχόμενοι στην εργασία.
Η τόλμη των κυβερνήσεων οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια σε λιγότερες συντάξεις και χειρότερες παροχές υγείας, αφού το ασφαλιστικό σύστημα αντιμετωπίζεται ως δημοσιονομικό βάρος που πρέπει να ελαχιστοποιηθεί χάριν της ανάπτυξης του ιδιωτικού τομέα υγείας, της ασφαλιστικής βιομηχανίας και των φαρμακευτικών εταιρειών.
Πρώτη πράξη: σκάει η βόμβα του ασφαλιστικού
Η βόμβα βιωσιμότητας των Ταμείων έσκασε και αυτή τη φορά εσκεμμένα. Πριν εμφανιστεί η δικαιολογία του Μνημονίου, ο κρατικός προϋπολογισμός του 2010 υποχρηματοδότησε τα ασφαλιστικά ταμεία (συνολικά -12,4% σε σχέση με το 2009) ακριβώς για να μην μπορούν να πληρώσουν τις συντάξεις. Ειδικά ο ΟΑΕΕ, που βρίσκεται τώρα με την πλάτη στον τοίχο, είχε μειωμένη κρατική χρηματοδότηση κατά 44%! Προφανώς δεν πρόκειται απλά για ηθελημένη πτώχευση αλλά για δόλια χρεωκοπία.
Με αφορμή μια πολιτική του πανικού, η κυβέρνηση καθόρισε αυθαίρετα το 2015 ως έτος κατάρρευσης του ελληνικού συστήματος. Οι πρόχειροι υπολογισμοί που δημοσιεύτηκαν αντί για αναλογιστική μελέτη υπόσχονται ελλειμματικούς προϋπολογισμούς μέχρι το 2060, ακριβώς επειδή το νομοσχέδιο δεν προβλέπει νέους πόρους αλλά ελπίζει στο μαρασμό του συστήματος με περικοπές περικοπών. Η τραγική ειρωνεία είναι πως εάν εφαρμοστεί το ασφαλιστικό του Γ. Παπανδρέου, θα θέλει ξανά μεταρρύθμιση μέχρι το 2015…
Η δικαιοσύνη της αγοράς στον πυρήνα της μεταρρύθμισης
Τώρα που η κυβέρνηση καταλαβαίνει πως το ασφαλιστικό δεν είναι μια ανεξάντλητη δεξαμενή απομύζησης πόρων και πελατειακών ρυθμίσεων, ισχυρίζεται πως είναι το ίδιο το σύστημα που φταίει και ευθύνεται για τα χρέη του. Με ευκαιρία λοιπόν τη δυσμενή οικονομική συγκυρία, πέφτει ξανά στο τραπέζι η ανάγκη για ένα νέο ασφαλιστικό που οραματιζόταν σε περίοδο ανάπτυξης ο T. Γιαννίτσης το 2001.
Από τη στιγμή δηλαδή που το ασφαλιστικό σύστημα δεν μπορεί να μπαλώσει τις τρύπες των πολιτικών της κυβέρνησης και δεν μπορεί να το χειραγωγήσει πελατειακά, η κυβέρνηση απεκδύεται των ευθυνών της. Η κοινωνική προστασία μεταλλάσσεται σε ένα δίχτυ ασφαλείας βασικής σύνταξης κάτω από τα όρια της φτώχειας και συνδυασμένη με εξατομικευμένη ανταποδοτική αποταμίευση.
Το ανταποδοτικό μέρος της σύνταξης, όπως το παρουσιάζει η κυβέρνηση, είναι δικαιότερο μόνο στα χαρτιά, γιατί φαίνεται ουδέτερο από πολιτικές επιρροές. Οι ατομικές ανταποδοτικές συντάξεις είναι το οικονομικό και πολιτικό αντίστοιχο της κατάργησης των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και του Μεσαίωνα της ελαστικής εργασίας. Έτσι, στην προβληματική λειτουργία της αλληλεγγύης εντός του ελληνικού συστήματος, η ατομικά ανταποδοτική σύνταξη αντιτάσσει την πιο ακραία μορφή ατομισμού του «ό,τι δίνεις, παίρνεις » επικαλούμενη την ηθική της άγριας Δύσης.
Σαφής πρόθεση του Υπουργού Εργασίας είναι «να μείνει η πολιτική μακριά από το σύστημα», ώστε η κοινωνική ασφάλιση να λειτουργεί κατ’ εικόνα της αγοράς και για την εξυπηρέτησή της.
Εάν όμως η κοινωνική ασφάλιση βασίζεται στην κάλυψη κινδύνων που είναι αντικειμενικοί και εγγενείς στην αγορά εργασίας, το νέο ασφαλιστικό ιδιωτικοποιεί τον κίνδυνο: ο εργαζόμενος έχει ατομική ευθύνη για το αν και πόσο παραγωγικά θα δουλεύει και για το πότε θα επιλέξει να βγει από την αγορά εργασίας.
Αυτή η φιλελεύθερη ουδετερότητα σε σχέση με τη βία της αγοράς εργασίας παρουσιάζεται ως μια αποπολιτικοποιημένη δικαιοσύνη. Η προστασία καθενός εξαρτάται από τις προσωπικές επιλογές και τη δική του υπευθυνότητα. Με τον τρόπο αυτό όμως, το ρίσκο της βιωσιμότητας του ασφαλιστικού συστήματος μετακυλίεται στην αβέβαιη διαβίωση των ασφαλισμένων.
Για μια προοπτική λύσης και όχι διάλυσης
Αν προτιμάτε, θα μπορούσαμε να υπερθεματίσουμε σε ταφόπλακες, λαίλαπες, τσουνάμια και αρμαγεδώνες. Ίσως όμως να ενισχύσουμε έτσι τη στρατηγική του σοκ που κυβερνά τη χώρα. Στο μάτι του κυκλώνα, θα ήταν μάλλον χρησιμότερο να προσεγγίσουμε τις προοπτικές και τις διεξόδους με νηφαλιότητα.
Η διέξοδος από την κρίση του συστήματος θα έπρεπε μάλλον να αναζητηθεί όχι σε αυθαίρετα νούμερα που προκαλούν πανικό αλλά σε δομικά δεδομένα που ενεργοποιούν την κοινή λογική.
Αν τα Ταμεία έχουν ελλειμματικούς λογαριασμούς, το κράτος δεν εισπράττει για λογαριασμό τους εισφορές ύψους 8,5 δισεκατομμυρίων ευρώ τον χρόνο. Γιατί είναι ανέφικτο να ρίξουμε την εισφοροδιαφυγή που φτάνει στο 33%; Δεν μπορούμε να μάθουμε το μυστικό από τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες που θορυβούνται όταν ανεβαίνει από το 2% στο 3%; Προφανώς, μία στις τρεις εισφορές χρηματοδοτούν το πάρτυ μιας διαρκούς και παράνομης αναδιανομής πλούτου υπέρ της εργοδοσίας και αυτό δεν είναι τυχαίο.
Είναι δυνατόν ο υπουργός να δηλώνει πως οι ΔΕΚΟ και οι ΟΤΑ δεν πληρώνουν εισφορές, λες και είναι τροχονόμος που ρυθμίζει την κυκλοφορία των εισροών του ασφαλιστικού; Ή μήπως είναι ουτοπικό να θέλουμε να καταβάλλει το κράτος στα ασφαλιστικά Ταμεία αυτά που εκ του νόμου οφείλει από το 1993; Δύσκολο να πιστέψει κανείς ότι οφείλονται «εκ παραδρομής»!
Οι λύσεις αυτές θα έδιναν την απαραίτητη ανάσα σε ένα σύστημα προβληματικό, αλλά δεν θα μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στη μακρόχρονη εξέλιξή του. Τα σοβαρά προβλήματα αναμένεται να εμφανιστούν την περίοδο 2020-2030, οπότε και θα γίνει μαζική έξοδος ασφαλισμένων στη σύνταξη. Τίθεται λοιπόν το κομβικό ζήτημα της αναπλήρωσης των κλεμμένων αποθεματικών με νέους συμπληρωματικούς πόρους.
Βασική δικαιολογία για την απώλεια του αποθεματικού του συστήματος ήταν πως επέτρεψε τη χρηματοδότηση της ελληνικής οικονομίας τα τελευταία 50 χρόνια. Είναι προφανές πως οι ελληνικές επιχειρήσεις χρωστάνε στην ελληνική κοινωνική ασφάλιση, ενώ συγκεκριμένοι κλάδοι κερδοφορούν προκλητικά εις βάρος της και επωφελούνται από τον μαρασμό της.
Τι πιο λογικό, επομένως, από την επιβάρυνση της καλπάζουσας κερδοφορίας των φαρμακευτικών εταιρειών και των ιατρικών κέντρων; Τι πιο απλό από την κατάργηση των φορολογικών προνομίων της ασφαλιστικής βιομηχανίας;
Πέρα από τα αδιέξοδα των μονοδρόμων υπάρχει και η πολιτική
Το νέο ασφαλιστικό σύστημα παράγει μόνο χαμένους εντός του συστήματος. Κερδισμένοι θα βγουν ελάχιστοι προνομιούχοι που θα μπορούν να εξασφαλίζονται εκτός του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Για τον κόσμο που έχει ανάγκη ένα βιώσιμο και κοινωνικά αποτελεσματικό ασφαλιστικό σύστημα δεν υπάρχει εναλλακτικό σχέδιο παρά μόνο αυτό της αντίθεσης στην προωθούμενη αντιμεταρρύθμιση.
Οι τεχνικές λύσεις υπάρχουν και οι πολιτικές επιλογές είναι κάθε άλλο παρά μονόδρομος. Αυτό που λείπει από το παζλ είναι η πολιτική βούληση που θα τις ενεργοποιήσει. Η κυβέρνηση Παπανδρέου έχει σαφή στρατηγική κατεύθυνση, αυτή της πειθάρχησης των εργαζομένων μέσω της ύφεσης. Δεν έχουμε παρά να την εξαναγκάσουμε στο αντίθετο.
Η αντιμετώπιση της κρίσης της κοινωνικής ασφάλισης είναι προφανώς ένα ιδιαίτερα σύνθετο εγχείρημα. Μια μεταρρύθμιση θα έπρεπε να βάζει τα θεμέλια για μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα και τη διόρθωση των στρεβλώσεών του. Αλλά κάθε μεγάλη προσπάθεια χρειάζεται ένα σημείο αφετηρίας. Ο εξαναγκασμός της κυβέρνησης σε ανατροπή του νέου ασφαλιστικού θα ήταν πολιτικά μία πολύ καλή αρχή.
[Σχόλια και παρατηρήσεις για το άρθρο στο ιστολόγιο των Ενθεμάτων]
Ο Βαγγέλης Κουμαριανός είναι δικηγόρος και υποψήφιος διδάκτορας στο δίκαιο κοινωνικής ασφάλισης
ΑΓΩΝΙΣΤΙΚΗ ΚΙΝΗΣΗ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΕΥΔΑΠ 